Tuesday, December 23, 2008

Mytologi Aksara Jawa dan Kajian Sejarah

Aksara Jawa

A. Purwaka

Sapunika masyarakat ingkang nyinau basa jawa boten kathah kados zaman rumiyin. Para kaneman langkung remen kaliyan budaya asing tinimbang budaya daerah piyambak. Kasunyatan punika sampun dados rahasia umum dhateng masyarakat jawa, awit para masyarakat jawa punika kados sampun ilang jawannipun. Sejarah ingkang nyariosaken bab kejawen ugi sampun jarang ingkang nyinau. Salah satunggaling inggih punika, sejarah seratan basa jawi ingkang mlebet ing tlatah jawa. Aksara awa nggadhahi etimologi lan sejarah asal asul aksara jawa ingkang ndadosaken tiyang Jawa nggadhahi kabudayan ingkang sampun maneka ragam jinisipun dados tambah maneka. Nanging jarang ingkang mangertosi sejarahipun, sahingga numbuhaken rasa ingkang boten remen kaliyan bab ingkang wonten hubunganipun kaliyan kejawen. Awit saking alesan ing nginggil, penulis ngadhahi pengangen-angen bilih wonten penjabaran aksara jawi para masyarakat jawa ngadhahi rasa remen kaliyan budaya jawa. Sahingga budaya jawa taksih wonten ingkang ngatosaken supaya boten ical saking tlatah jawa.

Ingkang badhe dipun rembag

Kados pundi Etimologi lan legendha asal usulipun aksara Jawa?

Kados pundi Sejarah asal usulipun aksara Jawa?


Tujuan

Ngandharaken babagan Etimologi lan legendha asal usulipun aksara Jawa.

Ngandharaken babagan Sejarah asal usulipun aksara Jawa

Wosing rembag

1. Etimologi lan legendha asal usulipun aksara Jawa

Nami Aksara Hanacaraka dipunpendhet saking urutaning gangsal aksara wiwitan ingkang ungelipun "hana caraka". Urutan dhasar aksara Jawa nglegenapunika cacahipun wonten 20 lan nglambangaké sedaya foném basa Jawa. Urutan aksaraniun inggih punika :

Urutan punika ugi saged dipunwaos dados ukara - ukara :

"Hana caraka" tegesipun "Ana utusan"

"Data sawala" tegesipun "Padha garejegan"

"Padha jayanya" tegesipun "Padha digjayané"

"Maga bathanga" tegesipun "Padha dadi bathang".

Urutan ukara punika dipundamet miturut legčndha menawi aksara Jawa punika dipunasta déning Aji Saka saking Tanah Hindhustan dhateng Tanah Jawa. lajeng Aji Saka ngarang urutan aksara kaya kados punika kangge mčngetosi kalih panakawanipun ingkang setya ngantos pejahipun: Dora lan Sembada. Kalihipun pejah amargi boten saget mbuktekaken dhawuhipun sang ratu. Mila Aji Saka lajeng nyiptakakén aksara Hanacaraka supados saget kangge nyerat layang.

Adhedhasar konsepsi secara tradisional laire aksara Jawa digathukake karo Legenda Aji Saka, crita turun-temurun awujud tutur tinular (dari mulut ke mulut) bab padudon lan perang tandhinge Dora lan Sembada jalaran rebutan keris pusakane Aji Saka sing kudune tansah padha direksa bebarengan ing pulo Majeti. Wusana Dora lan Sembada mati sampyuh ngeres-eresi. Nalika arep angejawa, Aji Saka kang didherekake para abdine sing jenenge Dora, Sembada, Duga, lan Prayoga lerem ing pulo Majeti sawatara suwene. Sadurunge nerusake laku angejawa, Aji Saka ninggal pusaka awujud keris. Dora lan Sembada kapatah ngreksa kanthi piweling wanti-wanti, aja pisan-pisan diwenehake wong saliyane Aji Saka dhewe sing teka ing pulo Majeti njupuk pusaka kasebut. Aji Saka banjur nerusake laku dikanthi Duga lan Prayoga. Dene Dora lan Sembada tetep ana pulo Majeti ngreksa pusaka. Sawise sawatara lawase, Dora lan Sembada krungu kabar manawa Aji Saka wis dadi ratu ing Medhangkamulan. Dora ngajak Sembada ninggalake pulo Majeti ngaturake pusaka marang Aji Saka. Sarehne Sembada puguh ora gelem diajak awit nuhoni dhawuhe Aji Saka, kanthi sesidheman si Dora banjur menyang Medhangkamulan tanpa nggawa keris. Marang Aji Saka si Dora kanthi atur dora wadul warna-warna. Dora kadhawuhan bali maneh menyang pulo Majeti. Gelem ora gelem Sembada kudu diajak menyang Medhangkamulan kanthi nggawa keris pusaka. Dora banjur budhal. Jalaran panggah ora percaya marang kandhane si Dora, Sembada puguh ora gelem diajak jalaran nuhoni dhawuhe bendarane, lan precaya manawa Aji Saka bakal netepi janjine mundhut pusakane tanpa utusan. Lelorone padha padudon rebut bener, banjur pancakara perang tandhing rebutan keris. Wasana Dora lan Sembada padha mati sampyuh ketaman keris sing dienggo rebutan. Sawise sawatara suwe Dora ora sowan maneh ngajak Sembada ngaturake keris pusaka, Aji Saka banjur utusan Duga lan Prayoga nusul menyang pulo Majeti. Bareng tekan pulo Majeti saiba kagete Duga lan Prayoga meruhi Dora lan Sembada padha mati ketaman pusaka sing isih tumancep ing dhadhane. Sawise ngupakara layone Dora lan Sembada kanthi samesthine, Duga lan Prayoga banjur gegancangan marak ratu gustine ngaturake pusaka lan pawarta bab patine Dora lan Sembada. Midhanget ature Duga lan Prayoga, Aji Saka sakala ngrumangsani kalepyane dene ora netepi janji mundhut pribadi pusaka sing direksa Dora lan Sembada. Minangka pangeling-eling, Aji Saka banjur ngripta aksara Jawa legena cacah rong puluh wiwit saka HA nganti NGA. HA NA CA RA KA Ana caraka (utusan) DA TA SA WA LA Padha suwala (padudon, pancakara) PA DHA JA YA NYA Padha dene digdayane MA GA BA THA NGA Wasana padha dadi bathang Punika mau konsepsi secara tradisional bab kelairan lan penyusunane aksara Jawa anyar. Pancen abjad aksara Jawa sing 20 cacahe lan disusun dadi patang larik punika, mujudake guritan sing gampang diapalake lan dieling-eling (memoteknik), mligine tumrap sing lagi wiwit sinau maca lan nulis aksara Jawa. Abjad sing kaya guritan lan digathukake karo legenda Aji Saka mau saya narik kawigaten bareng dikantheni gambar padudon, perang tanding lan mati sampyuhe Dora lan Sembada.

2. Sejarah asal usulipun aksara Jawa

Aksara Hanacaraka iku baboné aksara Brahmi sing asalé saka Hindhustan. Ing anak bawana Indhia iku akčh rupa-rupaning aksara. Salah sijining aksara sing wigati iku aksara Pallawa saka Indhia sisih kidul. Aksara iki inaranan mengkéné miturut jenengé salah siji karaton ing Indhia kidul yaiku Karajan Pallawa. Aksara Pallawa iki digunakaké ing kiwa tengené abad kaping-4 Masčhi. Ing Nusantara patilasan sajarah arupa prasasti Yupa saka Kutai, Kalimantan Wétan tinulis nganggo aksara Pallawa. Aksara Pallawa iki dadi baboné kabčh aksara Nusantara, antarané aksara Hanacaraka uga aksara Réncong (aksara Kaganga), Surat Batak, aksara Makassar lan aksara Baybayin (aksarané saka Filipina).

Professor J.G. de Casparis, yaiku pakar paléografi utawa ahli ngčlmu sajarah aksara misuwur saka Walanda mérang sajarah tuwuhing aksara Hanacaraka ing limang mangsa utama:

Aksara Pallawa

Aksara Kawi Wiwitan

Aksara Kawi Pungkasan

Aksara Majapait

Aksara Pasca-Majapait utawa Hanacaraka

Aksara Pallawa iki digunakaké ing Nusantara saka abad kaping 4 nganti kurang luwih abad kaping 8. Banjur aksara Kawi Wiwitan dienggo saka abad kaping 8 nganti abad kaping 10 utamané ing Jawa Tengah. Aksara Kawi Pungkasan digunakaké sawisé abad kaping 10 nganti kira-kira abad kaping 13 ing Jawa Wétan. Banjur aksara Majapait iku digunakaké ing Jawa Wétan nalika jaman Majapait. Banjur sawisé karajan Majapait binedhah, muncul aksara Hanacaraka modhčrn sing uga kerep diarani aksara Jawa. Aksara ini banjur dadi kanggo ing saubenging Tanah Jawa, Tatar Sundha, Madura, lan Bali. Kabčh-kabčh aksara iki dadi sakelompok lan isih sakerabat. Nanging sajatiné ugi ana aksara liyané ing tanah Jawa sing luwih lawas lan isih dienggo. Aksara ini jenengé dadi aksara Buda.

Aksara Hanacaraka banjur déning wong-wong Eropah digawčkaké včrsi aksara céthak ing abad kaping 19.
Aksara Pallawa

Prasasti Yupa

Aksara Pallawa iku asalé saka India sisih kidul. Jenis aksara iki digunakaké ing kiwa-tengené abad kaping 4 lan abad kaping 5. Bukti kapisan panganggonan jenis aksara iki ing Nuswantara ditemokaké ing pulo Kalimantan sisih wétan ing cedhak tlatah sing saiki diarani Kutai. Banjur aksara iki uga digunakaké ing pulo Jawa ing Tatar Sundha ing prasastiné Tarumanegara sing katulis ing kiwa-tengené taun 450. Ing Tanah Jawa dhéwé aksara iki kagunakaké ing Prasasti Tuk Mas lan Prasasti Canggal.

Aksara Pallawa iki bisa dianggep baboning kabčh aksara ing Nuswantara, kalebu aksara Hanacaraka. Yčn dideleng aksara Pallawa iki rupané makothak-kothak. Ing basa Inggris prekara iki diarani nganggo ukara box head utawa square head-mark. Banjur mčh kabčh aksara tinulis nganggo apa sing kasebut mawa istilah serif. Serif-é tinulis ing sisih kiwa.

Senadyan aksara Pallawa wis ditepangi ing Nuswantara wiwit abad kaping 4, nanging basa Nuswantara asli durung ana sing katulis ing aksara iki.
Aksara Kawi Wiwitan

Prabédan antara aksara Kawi Wiwitan karo aksara Pallawa iku utamané gayané. Aksara Pallawa iku ketara yčn sawijining aksara monumčntal sing kanggo nulis ing watu. Aksara Kawi Wiwitan katoné utamané aksara sing kanggo nulis ing rontal lan mulané bentuké dadi luwih kursif. Aksara Kawi Wiwitan digunakaké antara taun 750 nganti 925. Prasasti-prasasti sing katulis ing aksara Kawi Wiwitan cacahé akčh, kurang luwih 1/3 (sapratelon) saka kabčh prasasti sing ditemokaké ing pulo Jawa.

Ing Tanah Jawa, aksara iki paling tuwa ditemokaké ing Prasasti Plumpungan (cedhak Salatiga) sing kurang luwih ditulis ing taun 750. Prasasti iki isih ditulis ing basa Sangskreta.
Aksara Kawi Pungkasan

Kira-kira sawisé taun 925, pusat kakuwasan ing pulo Jawa dadi pindhah ing Jawa Wétan. Pangalihan kakuwasan iki uga katon pangaruhé ing jenising aksara sing kanggo. Mangsa aksara Kawi Pungkasan iki kira-kira saka taun 925 nganti 1250. Sajatiné aksara Kawi Pungkasan ora béda akčh ing wujudé karo aksara Kawi Wiwitan, namung gayané waé sing dadi rada séjé.

Ing sisi liya, gaya aksara sing kanggo ing Jawa Wétan sadurungé taun 925 uga wis béda karo gaya ing Jawa Tengah. Dadi katoné prabédan iki ora namung prabédan ing wektu waé nanging uga ing papan.

Ing mangsa iki bisa dibédakaké papat gaya aksara sing béda-béda: 1. Aksara Kawi Jawa Wétanan saka taun 910 - 950; 2. Aksara Kawi Jawa Wétanan saka jaman prabu Airlangga (1019 - 1042); 3. Aksara Kawi Jawa Wétanan Kedhiri (kurang luwih 1100 - 1220; 4. Aksara tegak (quadrate script) isih saka mangsa Kedhiri (1050-1220).
Aksara Majapait

Prasasti Singhasari 1351

Ing sajarah Nuswantara mangsa antara taun 1250 - 1450 iki ditandhani karo dhominansi Majapait ing Jawa Wétan. Aksara Majapait iki uga nuduhaké pangaruh saka gaya panulisan ing rontal lan rupané éndhah. Gayané semu kaligrafis. Conto utama gaya panulisan aksara iki bisa paling becik dideleng ing Prasasti Singhasari 1351 sing gambaré ana ing sisih kiwa iki. Gaya panulisan aksara gaya Majapait iki wis nyedhaki gaya modhern.
Aksara Pasca-Majapait

Prasasti Ngadoman

Sawisé jaman Majapait sing miturut tradhisi Jawa negara binedhah ing taun 1478 (candrasangkalané sirna ilang kretaning bumi) nganti pungkasan abad kaping 16 utawa awal abad kaping 17, kanggo sajarah aksara Jawa bisa diarani "jaman peteng". Amerga sawisé iku nganti awal kaping 17 mčh ora ditemokaké bukti panulisan. Ujug-ujug bentuk aksara Jawa dadi bentuké sing modhčrn.

Senadyan mengkono uga ditemokaké prasasti sing wigati amerga dianggep dadi "missing link" antara aksara Hanacaraka saka jaman Jawa Kuna lan aksara Buda sing isih dienggo ing Tanah Jawa, utamané ing sakiwa-tengening Gunung Merapi lan Merbabu nganti abad kaping 18. Prasasti sing diomongaké iki diarani Prasasti Ngadoman sing ditemokaké cedhak Salatiga. Nanging conto aksara Buda sing paling tuwa diduga asalé saka Jawa Kulon lan ditemokaké ing naskah-naskah sing ngamot Kakawin Arjunawiwaha lan Kunjarakarna gancaran.
Munculé Aksara Hanacaraka Anyar
Sawisé jaman Majapait, muncul jaman Islam lan uga jaman Kolonialisme Kulon ing Tanah Jawa. Ing jaman iki banjur muncul naskah-naskah manuskrip kapisan sing wis nganggo aksara Hanacaraka Anyar. Naskah-naskah iki ora namung katulis ing godhong palem (rontal utawa nipah) mančh, nanging uga ing dluwang utawa kertas lan awujud buku utawa codex ("kodhčks"). Naskah-naskah iki ditemokaké ing tlatah pasisir lor Jawa lan padha digawani menyang Eropah ing abad kaping 16 utawa 17.Bentuké aksara Hanacaraka Anyar iki wis béda karo aksara sadurungé kayata aksara Majapaitan. Prabédan utama iku anané serif tambahan ing aksara Hanacaraka Anyaran.

Aksara-aksara Hanacaraka awal iki bentuké mčmper kabčh saka Banten ing sisih kulon nganti tekan Bali. Nanging banjur akiré pirang-pirang tlatah ora nganggo aksara Hanacaraka lan pindhah nganggo Pégon lan aksara Hanacaraka gaya Surakartan sing dadi baku. Nanging saka kabčh aksara iku, aksara Bali sing bentuké tetep padha nganti ing abad kaping 20.

C. Dudutan.

Ingkang saged dipunpendhet saking makalah punika inggih punika tiyang jawi kedhah mangertosi asal usulipun aksara jawi ingkang kita ginaaken punika. Sahengga kita saged nurunaken warisan budaya marang anak putu .

KAPUSTAKAAN

http://jv.wikipedia.org/wiki/hanacaraka

Monday, December 22, 2008

Pawukon Nyaris Hilang Padahal Universal

Nyaris hilang, padahal universal

Diakui atau tidak, pengetahuan tentang Pawukon serta primbon Jawa ini sebetulnya nyaris terkubur oleh derasnya arus modernisasi di kalangan masyarakat Jawa. Apalagi nilai modernitas yang telanjur diserap kalangan muda sering membuat mereka semakin tercerabut dari akar tradisi leluhur. Hanya lantaran gengsi, semua hal yang berbau tradisional di-emohi karena dianggap ndeso dan klenik. Padahal ketika dihadapkan pada suatu kenyataan hidup yang tidak menenteramkan, diam-diam mereka mencari pegangan psikologis. Bagaimanapun juga orang Jawa yang pada dasarnya berakar pada budaya agraris-mistis, termasuk mereka yang sudah hidup di kota-kota besar, akhirnya berpaling juga mengikuti naluri tradisionalnya.

Terbukti, masih banyak orang yang meyakini primbon dan tetap mempertimbangkan petungan Jawa kalau ingin menentukan tanggal perkawinan, pindah rumah, memulai kegiatan bisnis, atau menjalani ritus, sejak kehamilan sampai kelahiran seorang bayi, atau bahkan dalam memilih nama.

Untunglah masih ada figur seperti KRHT Darmodipuro, lelaki kelahiran Solo, 15 September 1937, seorang dari sangat sedikit pakar Kejawen yang tak lekang dimakan derasnya arus zaman. Kesetiaannya dalam menggeluti produk budaya Kejawen menggugah kesadaran masyarakat Jawa akan keunggulan dan nilai luhur Pawukon. Di samping tugasnya sebagai kepala museum Radyapustaka memungkinkannya mengeksplorasi secara otodidak berbagai sumber kuno tentang kebudayaan Jawa di museum tersebut, kepakarannya mengenai pawukon dan primbon didapatnya dari guru-gurunya para budayawan Jawa yang sudah mendiang seperti R. Tanoyo, KRT Ronggowarsito, dan RNg. Sastrosayono.

Dalam kesehariannya kini, Darmodipuro tidak pernah sepi tamu. Hampir setiap hari, ia kedatangan orang yang ingin menanyakan wuku, atau perhitungan hari baik untuk beragam keperluan. Tingkat sosial mereka mulai dari rakyat jelata, menengah, sampai para petinggi dari Jakarta, baik sipil maupun jenderal militer.

“Menurut saya, Pawukon ini sifatnya lebih universal. Buktinya, yang datang untuk konsultasi soal ini kepada saya banyak pula orang Tionghoa, bahkan bangsa Belanda, Jerman, Amerika, Australia, Inggris, dan lain sebagainya,” ujarnya sambil memperlihatkan satu bundel uraian wuku pesanan seorang petinggi militer dari Jakarta.

Salah seorang kliennya asal Jerman, H. Henning, yang kemudian diketahui punya Wuku Julungwangi mengaku sangat terkesan karena membuktikan sendiri kebenaran uraian yang terdapat dalam wuku-nya, bahwa naas hidupnya dimangsa binatang buas.

“Ia mengaku selama hidupnya memang pernah tiga kali nyaris tewas diterkam hewan buas, yakni sewaktu berada di Mesir, Jawa Barat, dan di negerinya sendiri,” ujar Darmodipuro menirukan klienya.

Nasib Pawukon yang nyaris terpinggirkan ini juga menarik perhatian Drs. Bambang Saptono (31), seniman lukis alumnus Univeristas Negeri Sebelas Maret, Surakarta, yang merasa terpanggil untuk melestarikan pawukon. “Saya terobsesi untuk memasyarakatkan Pawukon. Kalau horoskop Barat dan shio Cina sampai begitu terkenal ke seluruh dunia, mengapa Pawukon tidak bisa? Padahal produk budaya Jawa ini lebih canggih, spesifik, dan akurat,” aku Bambang yang sejak tahun 1996 lalu mulai mengadakan penelitian, menulis buku, serta mengangkat simbol-simbol Pawukon dengan melukiskannya kembali secara lebih menarik di atas kanvas. Sekarang ini Bambang sudah berhasil “mengkanvaskan” ilustrasi 30 wuku dengan visualisasi yang lebih artistik dan menarik untuk dilihat. Bahkan akhir Oktober 1999 karya lukisan Pawukon ini sudah dipamerkan di Solo selama tiga hari. Dalam upayanya memperkenalkan kepada dunia internasional, menurut rencana Bambang akan menggelar lukisan Pawukon-nya di Prancis tahun ini.

“Saya menyadari mengapa sampai sekarang ini kaum muda dan masyarakat Indonesia lebih tertarik pada horoskop Barat ketimbang Pawukon. Salah satu penyebabnya lantaran jarang dipromosikan dan dimasyarakatkan. Mana ada media massa yang membuat rubrik tentang Pawukon, yang banyak ‘kan rubrik tentang zodiak Barat?”

Padahal menurut Bambang pengetahuan tentang wuku kita masing-masing akan mendatangkan banyak faedah. “Uraian tentang wuku bisa dijadikan sebagai sarana introspeksi diri. Kalau dalam wuku tersebut tertulis sifat-sifat atau kejelekan watak kita, ya, harus diterima sebagai cermin untuk memperbaiki diri," ujar bujangan berkacamata minus ini.

Untuk menentukan wuku, yang diperlukan adalah tanggal kelahiran sesuai tahun Masehi, kemudian dirujuk dalam penanggalan Jawa. Dari penanggalan Jawa itu bisa diketahui termasuk wuku apakah hari kelahiran tersebut. Berangkat dari tanggal tersebut juga bisa dicari hari dan weton-nya untuk menentukan jenis pengapesannya berikut selamatan yang harus dijalani, kalau mau. Untuk mempermudah pencarian wuku tadi bisa dirujuk pada buku Kalender Abadi yang sudah dijual di pasaran. Salah satunya, Kalender 301 Tahun, (Balai Pustaka, 1989), yang disusun oleh Tjokorda Rai Sudharta MA dkk, bisa digunakan dengan sangat mudah.

Pawukon Tidak Di Ketahui Penciptanya

Tak diketahui penciptanya

Seperti hanya Cap Ji Shio maupun zodiak Barat, Pawukon pun sampai kini belum diketahui persis asal usul berikut penciptanya.

Kenyataan ini diperparah oleh kondisi sumber-sumber tulisan yang menunjang informasi ini sudah amat memprihatinkan. Seperti buku tentang Pawukon terbitan tahun 1850 yang kini tersimpan di Istana Mangkunegaran, sudah amat rapuh. Buku serupa di Sasono Pustoko, Keraton Kasunanan Surakarta, yang dibuat pada masa Paku Buwono X (1893-1939) kondisinya sedikit lebih baik.

“Dari sekian banyak literatur yang saya baca, tak satu pun menjelaskan secara pasti siapa pembuat Pawukon...," aku Bambang Saptono. Namun ia memperkirakan Pawukon ini dibuat sekitar abad VII, pada masa Hindu.

Mitos menceritakan bahwa lahirnya Pawukon diilhami kisah Raja Watugunung, cerita rakyat zaman dulu, yang mengisahkan cinta anak lelaki terhadap ibunya sendiri seperti Oedipus dari Yunani. Nama anak-anak yang lahir dari hubungan terlarang inilah yang menandai nama wuku. Ada pun urutan wuku itu disesuaikan dengan janji Dewa kepada Watugunung untuk mengangkat semua anggota keluarganya ke kayangan. Untuk mendapat jaminan agar semua diangkat ke kayangan, Watugunung memilih menunggui anggota keluarganya dulu satu persatu diangkat ke kayangan, sementara dirinya sendiri memilih yang paling akhir. Itulah sebabnya Wuku Watugunung berada di urutan terakhir.

Lebih lanjut Bambang memberi latar belakang, minimnya sumber tulisan tentang Pawukon ini memang dimungkinkan karena dalam budaya Jawa kuno tradisi tulis kurang dikenal, sehingga menyulitkan pelacakannya.

Sementara itu Darmodipuro memperkirakan penggunaan Pawukon dalam praktik bernegara dan kehidupan sehari-hari sudah dimulai pada zaman Sultan Agung (1613-1645). Gelapnya informasi tentang pencipta Pawukon ini sangat mungkin lantaran sifat para pujangga Jawa zaman dulu yang memegang prinsip rendah hati.

“Sifat orang Jawa ‘kan tidak mau menonjolkan diri pribadi. Itulah sebabnya banyak karya sastra Jawa yang tidak ketahuan siapa pembuatnya. Sebagai contohnya, karya-karya KRT Ronggowarsito tidak ada yang jelas-jelas menuliskan namanya. Kalaupun ada biasanya dibuat sandiasmo (nama rahasia). Itu pun diselipkan secara tersamar ke dalam karya tulisnya sehingga hanya orang-orang tertentu yang bisa membacanya. Saya rasa itu juga yang terjadi dengan karya Pawukon ini,” jelasnya.

Telaah yang agak berbeda diberikan oleh Drs. Manu Djojoatmodjo, pakar Jawa kuno yang juga dosen Universitas Gadjah Mada Yogyakarta. Selain sulit dilacak, versi Pawukon juga beragam sesuai dengan perbedaan tradisi di mana keyakinan Pawukon itu dianut oleh masyarakat. Meski pola bakunya sama, bisa jadi Pawukon yang ada di Keraton Surakarta berbeda dengan yang terdapat di Pakualaman, Yogyakarta.

"Kita sulit melacak penciptanya karena Pawukon itu merupakan wujud kristalisasi persepsi budaya masyarakat Jawa tentang waktu yang meliputi hari, weton, watak maunusia, serta pranata mangsa yang selama ratusan tahun menjadi pedoman hidup kesehariannya." Apalagi, masih menurut Manu, dalam perjalanan waktu terjadi inkulturasi budaya Hindu, yang pada akhirnya juga mempengaruhi persepsi dan praktik budaya Jawa, termasuk dalam hal Pawukon. Itulah sebabnya dalam setiap wuku selalu ada dewa pelindungnya.

Betapapun Pawukon adalah salah satu kekayaan budaya Indonesia. Membiarkannya punah sama halnya dengan melupakan sejarah bangsa sendiri. Oleh karena itu menjadi tugas kita semua untuk melestarikannya.

Prediksi Pawukon Lebih Komplit Dan Akurat

Lebih komplet dan akurat

Pawukon adalah ilmu tentang wuku yang bersifat baku berdasarkan buku babon yang ada. Tak berbeda dengan metoda hitungan astrologi pada umumnya, wuku ini membagi hari kelahiran seseorang berdasarkan tanggal dan tahun kelahiran. Hanya saja pawukon mendasarkan perhitungannya menurut kalender Jawa. Wuku dalam bahasa Jawa kuno artinya pekan atau seminggu. 1 wuku artinya 7 hari.

Karya Pawukon bisa disejajarkan dengan zodiak Barat maupun Cina yang sudah dikenal luas. Cap Ji Shio terbagi atas 12 macam shio dengan pergantian tiap tahun. Satu periode shio diawali dari tahun pertama yaitu Tahun Tikus yang kemudian berakhir pada tahun keduabelas yakni Tahun Babi. Sedangkan horoskop Barat terbagi atas 12 bintang, pergantiannya tiap bulan, diawali dengan bintang Capricornus dan diakhiri oleh Sagitarius.

Sementara itu Pawukon terbagi atas 30 macam wuku yang pergantiannya berlaku setiap minggu. Perhitungannya mulai dari hari Minggu sampai dengan Sabtu. Satu periode Pawukon diawali pada minggu pertama setiap tahun dengan Wuku Shinta, yang kemudian diakhiri pada minggu ketigapuluh dengan Wuku Watugunung. Urutan dari ke-30 wuku tersebut adalah; Shinta, Landhep, Wukir, Kurantil, Tala, Gumbreg, Warigalit, Warigagung, Julungwangi, Sungsang, Galungan, Kuningan, Langkir, Mandasia, Julungpujut, Pahang, Kuruwelut, Mrakeh, Tambir, Madangkungan, Maktal, Wuye, Manahil, Prangbakat, Bala, Wugu, Wayang, Kulawu, Dhukut, Watugunung.

Setiap wuku memayungi kelahiran (manusia) dalam waktu satu pekan atau tujuh hari. Perhitungan harinya pun disesuaikan dengan pasaran (pon, wage, kliwon, legi, pahing).

Dibandingkan dengan horoskop versi lain, Pawukon memiliki kelebihan. Selain memberi gambaran secara umum untuk mengetahui kondisi fisik, karakter, atau watak seseorang, setiap wuku juga mampu menemukan jenis naas (pengapesan) atau pantangan yang harus dihindari serta proyeksi “nasib” seseorang di masa datang.

Misalnya seseorang yang memiliki Wuku Kurantil pantangannya adalah penekan, yakni kegiatan yang sifatnya panjat-memanjat. Sedangkan mereka yang berwuku Gumbreg naasnya karena air, Keblabag ing Banyu. Sesuai usia wuku, masa berlaku pantangan ini pun hanya seminggu. Artinya, selama waktu itu orang yang bersangkutan sebaiknya menghindari hal-hal yang menjadi pantangannya.

Apakah pengapesan ini bisa menjadi kenyataan? Seorang Bung Karno yang berwuku Wayang ternyata pengapesannya Sebab Kena ing Paeka (cinidra), yakni dikhianati atau diperdaya. Lintasan sejarah hidup Proklamator ini secara jelas telah memberikan jawabannya.

Penggambaran keadaan fisik, karakter, serta sifat-sifat orang dalam setiap wuku disajikan lewat simbol seperti dewa, manuk (burung), gedung, panji-panji, pohon atau kayu. Sementara naas atau pengapesan seseorang selalu disertakan dalam perlambang sambekala. Namun tidak seperti icon sederhana yang menandai masing-masing zodiak Barat atau shio Cina, ketigapuluh wuku dalam Pawukon digambarkan secara filosofis dengan ilustrasi menarik, artistik, dan mendetil sesuai ulasan yang terdapat di setiap wukunya.

Darmodipuro yakin tingkat akurasi Pawukon dalam membaca watak dan mengungkap nasib bisa mencapai 70% mendekati kebenaran.

“Sebagian besar klien yang datang ke sini mengaku apa yang tersurat dalam wukunya banyak yang cocok.” Ada juga satu dua orang mengatakan uraian dalam wukunya itu tidak sesuai. Meskipun begitu, menurut Darmodipuro, reaksi penolakan spontan itu terkesan lebih sebagai perwujudan mekanisme self-defence yang ada dalam diri setiap manusia, ketika sifat-sifat buruknya terungkap.

Masih berkaitan dengan Pawukon, Darmodipuro mengatakan bahwa dalam setiap bulan hampir selalu ada yang disebut hari buruk yang dialami oleh wuku-wuku tertentu dalam perjalanan satu tahun. Hari-hari buruk itu disebut dengan istilah taliwangke dan samparwangke (wangke artinya bangkai). Menurut kepercayaan Jawa, pada hari itu mereka yang kebetulan wukunya terkena taliwangke atau samparwangke, sebaiknya tidak melakukan hal-hal yang berisiko, seperti perjalanan jauh, atau membuat keputusan penting yang menyangkut kehidupannya.

Believe it or not, pada tanggal-tanggal yang menurut perhitungan Darmodipuro merupakan hari buruk itu selalu ada peristiwa yang tidak terduga. Termasuk beberapa petaka yang menimpa bumi ini, seperti musibah Terowongan Mina tahun 1990 yang menewaskan 1.426 orang, jatuh pada hari taliwangke. Juga meledaknya pesawat Challenger, 28 Januari 1986, dan terbakarnya Keraton Surakarta, 31 Januari 1985. Contoh kiwari yang masih hangat adalah, pada 16 Maret 1997 Pak Harto mengambil sumpah Kabinet Reformasi Pembangunan. Tanggal itu jatuh pada hari taliwangke. Maka yang terjadi kemudian, jalannya pemerintahan amburadul, yang pada akhirnya tumbang dilibas arus reformasi.

Prediksi Nasib Dengan Media Pawukon

Dibandingkan dengan zodiac Barat dan Cap Ji Shio dari budaya Cina, horoskop versi Jawa ini memang tidak begitu dikenal. Padahal dalam membidik gambaran fisik, watak, dan naas seseorang, Pawukon justru lebih jitu dan akurat. Bahkan mampu memproyeksikan “nasib” seseorang di senja hidupnya dengan perlambang watak hari kelahiran orang tersebut.

Percaya atau tidak, perhitungan hari saat dilakukan pemilihan presiden keempat RI pada Rabu Pon, 20 Oktober 1999, menyisakan firasat buruk bagi bangsa Indonesia. Itu menurut penglihatan dan perhitungan mata hati pakar Pawukon, KRHT Suhadi Darmodipuro, yang juga kepala Museum Radyapustaka, Surakarta. Seperti diketahui pemilihan presiden RI dilakukan siang hari.

“Dalam perhitungan Jawa, Rabu malam itu sudah termasuk Kamis Wage, hari yang baik. Wataknya aras kembang, tunggak semi. Dengan watak aras kembang, artinya siapa pun yang terpilih akan memperoleh simpati dari banyak orang. Demikian pula tunggak semi, meski selalu mendapat kritik atau dilecehkan, tetap akan bertunas dan dengan ketokohannya akan membuahkan hasil baik bagi negara dan bangsa," demikian ujar Darmodipuro.

Kenyataannya, pemilihan dilakukan pada Rabu siang sebelum pukul 18.00 WIB. Hari itu jatuh pada Wuku Watugunung. Dalam hitungan Jawa, memiliki watak lakuning rembulan, bumi kapetak. Meski watak yang pertama itu baik, watak yang kedua yakni bumi kapetak justru mengubur semua kebaikannya. “Jadi siapa saja yang terpilih menjadi presiden, kendati memiliki niat dan usaha keras untuk membangun serta menyejahterakan bangsa ini, akan kesilep atau tidak dihargai, karena selalu mendapat celaan," tambah Darmodipuro.

Lewat Pawukon perjalanan nasib seseorang juga bisa dibaca dengan jelas. Contohnya, nasib mantan Presiden Soeharto yang dilahirkan Rabu Kliwon, 8 Juni 1921. Sesuai hari kelahirannya wuku Pak Harto adalah Maktal. Gambaran wuku tersebut terjemahan bebasnya begini: Dewanya Bathara Sakri, setia dalam janji, teguh pendiriannya. Lambang kayunya Negari, tampan wajahnya, bicaranya selalu harum. Burungnya ayam hutan, wataknya cerdik. Gedungnya megah dan berumbul-umbul, artinya pangkat dan kekayaan datang secara bersamaan. Gambaran dirinya bak harimau lapar, kalem tapi waspada, perasaannya gampang kecewa. Naas dirinya karena berkelahi/perseteruan.

Watak hari kelahirannya yang Rabu Kliwon adalah Lakuning Srengenge, Lebu katiyup angin. Tamsil itu menggambarkan hidupnya yang semula ibarat matahari sebagai pemimpin yang menjadi panutan banyak orang, namun pada akhir nasibnya justru seperti debu yang tertiup angin. Meski pada akhirnya kebenaran semua itu tergantung pada kehendak Yang Maha Kuasa.

Ramalan Berdasarkan Perhitungan Weton Menurut Budaya Jawa

Ramalan Perjodohan Menurut Primbon Dalam Budaya Jawa

Menurut kepercayaan Jawa, arti dari suatu peristiwa (dan karakter dari seseorang yang lahir dalam hari tertentu) dapat ditentukan dengan menelaah saat terjadinya peristiwa tersebut menurut berbagai macam perputaran kalender tradisional.

Bahkan di dalam horoscope primbon jawa dapat di temukan perkiraan ( ramalan ) di dalam hubungan perjodohan seseorang yang secara cognitif sudah menjadi bagian dalam kehidupan social culture masyarakat jawa .

Labels